KISIRLIK (İNFERTİLİTE) NE DEMEKTİR? NELERDEN ETKİLENİR?
Korunmasız düzenli cinsel ilişkiye rağmen bir çiftin 1 yılın sonunda gebe kalamaması durumudur. Tüm dünyada çiftlerin yaklaşık %15’i kısırlık nedeni ile yardımcı üreme tekniklerine başvurmak zorunda kalmaktadır.
Unutulmaması gereken nokta, hiçbir sağlık problemi olmayan tamamen normal bir çift için, kadının tek bir adet döneminde, her gün cinsel ilişkide bulunsalar bile, gebe kalma olasılığı sadece %25’dir. Tek bir ilişkide %25 olan gebelik elde etme şansı bir yılın sonunda %85’e çıkar.
Çok sık ya da seyrek adet görmek, üç ve daha fazla düşük öyküsü, geçirilmiş pelvik enfeksiyon, erkekte testislerin küçük olması ve kadın yaşının ileri olması halinde bir yıl beklemeden doktora başvurmak gerekir.
Kadının üreme potansiyeli 20-30 yaş arasında en yüksek seviyededir; 30 yaştan sonra azalan potansiyel 35 yaşından sonra keskin ve hızlı bir düşüş gösterir. Aşırı zayıf ya da aşırı kilolu kadınlarda gebe kalmada güçlükler yaşanabilir. Ayrıca sigara ve alkol kullanımı erkeklerde sperm sayısını azaltırken, kadınlarda yumurta kalitesini bozar.
KISIRLIK NEDENLERİ SADECE KADINLARDAN MI KAYNAKLANIR ?
Kısır çiftlerin %30-40’ında erkeğe, %30-40’ında kadına bağlı nedenlerdendir. %20-40 çiftte ise hem erkeğe hem kadına ait problemler birlikte bulunmaktadırlar Kadınlara bağlı nedenler sıklık sırasına göre yumurtlamaya bağlı olanlar %15, rahim-tüplerle ile ilgili problemler %15 dir; çiftlerin %15’inde ise mevcut tanısal testler normal olup, görünür bir problem belirlenemez. Bu durum açıklanamayan infertilite olarak adlandırılır.
TÜP BEBEK NEDİR?
Yumurtalıklarındaki yumurtalar ilaçlar yardımıyla uyarılan kadınlardan ultrasonografi eşliğinde toplanan yumurtalarla erkekten alınan spermlerin laboratuar ortamında döllenmesi ve daha sonra gelişen embriyoların rahim içerisine yerleştirilmesi ile gebelik elde edilmesi işlemidir.
Tedavinin başlıca 5 aşaması vardır:
Çiftlerin tüp bebek öncesi tüm tetkiklerinin tamamlanması (adet döneminin 2 ya da 3. günü hormon tahlili, vajinal ultrasonografi, erkeğe ait sperm tahlili ve rahmi değerlendirmek için histerosalfingografi/ ofis histeroskopi)
Yumurtalıkların hazırlanması aşaması (bu işlemin amacı istenmeyen zamanda yumurtaların çatlayarak karına dökülmelerinin önüne geçilmesi ve daha fazla embriyo elde edilebilmesidir.)
Yumurtaların ilaçlarla uyarılarak büyütülmesi ve olgunlaştırılması (bu işlemin amacı, embriyo oluşturmaya aday yeterli sayıda yumurta elde etmektir.)
Yumurtaların ameliyathane şartlarında vaginadan (hazne) ultrasonografi eşliğinde toplanması
Yumurtaların spermle laboratuar ortamında kendiliğinden döllenmesi (IVF) ya da tek yumurta içine tek sperm verilmesi, mikroenjeksiyon işlemi (ICSI)
Gelişen embriyoların anne rahmine yerleştirilmesi (embriyo transferi)
TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN BAŞARISI NE KADARDIR?
Gebelik oranlarında çok sayıda faktör etkili olmaktadır. Kadın yaşı, infertilite nedeni, elde edilen kaliteli embriyo sayısı gebeliği etkileyen en önemli faktörler içinde sayılabilir. Gebelik oranları merkezden merkeze değişiklik göstermekle birlikte dünyada kabul edilen gebe kalma oranı %30-60 ve eve bebek götürme oranı %25 civardadır.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE YUMURTALAR NASIL GELİŞTİRİLİR?
Adet döneminin 2-3. günü verilen gonadotropin olarak adlandırılan ilaçlarla yumurtaların büyümesi sağlanır. İlaç tedavisi sırasında yumurtaların büyümesi ultrasonografi ve kanda östradiol denilen hormon düzeyi ile takip edilir ve hedef yumurta büyüklüğüne ulaşınca (en az 3 yumurta 17-18 mm) olunca son olgunlaşmayı sağlamak için çatlatıcı iğne (HCG) 5000-10000 IU yapılır. Tedavinin süresi değişken olmakla birlikte ortalama 10 gündür.
YUMURTALARIN GELİŞTİRİLMESİNDE HANGİ YÖNTEMLER KULLANILIR?
Temel olarak iki protokol tipi vardır. Kısa ve uzun protokol. Ancak günümüzde doğal, modifiye doğal, ekstra uzun protokol gibi çok sayıda protokol kullanılmaktadır. Seçilecek protokol, hastanın yumurtalık kapasitesi, yaşı, önceki tedavilerinde alınan yanıtlara, eşlik eden hastalıklara (endometriozis, adenomyozis gibi) göre değişiklik gösterir.
GÜNLÜK TEDAVİ DOZU HER HASTADA AYNI MIDIR?
Tedavi dozu seçilen protokole, hastanın kilosuna, yumurtalık kapasitesine göre farklılık gösterir. Ayrıca, tedaviye alınan yanıta göre, tedavi sırasında da gonadotropin dozunda ayarlama yapılır.
YUMURTALAR NASIL TOPLANIR?
Çatlatma iğnesinden 32-36 saat sonra yumurta toplama işlemi yapılır. Yumurta toplanması işlemi kliğimiz ameliyathanesinde vajinal ultrasonografi eşliğinde iğne ile genel anestezi altında yapılır ve toplanan yumurtalar aynı anda laboratuara iletilir. Her iki yumurtalıktan yumurta toplanması işlemi yaklaşık 15-30 dakika sürer.
Bazen yumurta sayısı fazla olmasına karşın içlerinden yumurta hücresi çıkmaz. Bu durumun en önemli nedenlerinden biri hastanın çatlatma iğnesini yanlış saatte yaptırmış olmasıdır. İyi kalitede yumurta elde edebilmek için çatlatma iğnesinin belirtilen saatte yaptırılması ve yine belirtilen saatte yumurta toplama işlemi için klinikte bulunulması son derece önemlidir.
TOPLANAN YUMURTALARA NE GİBİ BİR İŞLEM YAPILIR?
Toplanan yumurtalar ilk olarak temizlenir, kültür sıvısının içine konarak inkübatör denilen özel sıcaklıktaki dolaplara konulur. Olgun yumurta hücreleri 4-6 saat sonra döllenme için hazır hale gelir. Daha sonraki işlemler tüp bebek veya mikroenjeksiyon yapılmasına göre farklılık gösterir.
EŞİNİZİN SPERMLERİ NASIL ALINIYOR ?
Eşiniz yumurta toplama günü sperm vermek için kliniğe çağırılır. Yumurta toplama işlemi öncesinde 3 ila 5 günlük cinsel perhiz olması gereklidir. Spermler, masturbasyon aracılığı ile erkek için özel hazırlanmış sperm verme odasında eşiniz tarafından özel bir kap içerinde verilir ve sıvılaşma olması beklenir. Sıvılaşan meni sperm sayısı, hareketliliği ve şekli yönünden incelenir ve daha sonra laboratuvarda çeşitli işlemlerden geçirilerek en kaliteli spermler seçilir.
Mastürbasyonla sperm elde edilemeyen hastalarda ya da menisinde hiç sperm olmayan bir erkeklerde ameliyatla testislerden çok sayıda parça alınarak sperm aranır. TESE adı verilen bu yöntemde sperm bulma olasılığı altta yatan neden bağlı olarak %25-60 arasında değişir. Bu işlem lokal ya da genel anestezi altında yapılabilir.
TÜP BEBEK (IVF) İŞLEMİ NEDİR?
Her yumurta ile beraber 50.000-100.000 sperm ile aynı kaba koyulur. Sperm parametrelerinin bozuk olduğu durumlarda bu sayı arttırılabilir. Bir spermin yumurtanın içine kendi başına girerek döllenme işleminin gerçekleşmesi beklenir. Döllenmiş yumurta hücreleri bölünerek embriyoyu geliştirir. Embriyolar her gün kontrol edilerek 2-3 gün laboratuar şartlarında büyümeleri sağlanır.
IVF işlemi tüplerinde tıkanıklık nedeniyle gebe kalamayan hastalarda tercih edilen tedavi şeklidir.
MİKROENJEKSİYON (ICSI) İŞLEMİ NEDİR?
Bu işlemde IVF’den farklı olarak her bir yumurtanın içine bir sperm enjekte edilir ve embriyoların gelişimi için beklenir. Gelişen embriyolardan transfer için uygun olanlar seçilir. Mikroenjeksiyon genellikle sperm sayısının çok düşük olması ve hatta menisinde hiç sperm olmamasına karşın, testisinde sperm bulunan erkeklerin tedavisinde tercih edilir.
EMBRİYO TRANSFERİ NE ZAMAN VE NASIL YAPILIR ?
Embryo transferi tüp bebek tedavisinin son basamağıdır. Transfer günü, elde edilen embriyo sayısı, kalitesi ve rahim içi kalınlığa göre belirlenir. Yumurta toplama işlemini takiben 2-5. günlerde yapılır.
Ultrasonografi eşliğinde embriyo transferi yapılacak hastanın idrara sıkışık olması gereklidir. Karından yapılan ultrasonografi eşliğinde, embriyo rahim ağzından ince bir kateter yardımı ile bırakılır. Embriyo transfer işlemi ağrılı bir işlem değildir ve anestezi gerektirmez. İşlem sonrası rahim içini döşeyen dokuyu (endometrium) desteklemek için hastaya iğne, fitil ya da krem şeklinde hormon ilaçları verilir. Embriyo transferi sonrası 8-11. günde hasta kanda gebelik testi için çağırılır. Testi pozitif olanlarda iki gün sonra kan testi tekrarlanır.
Destek tedavisine gebe kalan hastalarda kliniğin protokolü gereğince devam edilir. Gebelik oluşmayıp adet kanamasının olduğu durumlarda ise kanamanın başlamasıyla birlikte tedavi kesilir.
Embriyo transferinden sonra normal aktivitelere dönmekle, dinlenmek arasında gebe kalma açısından fark bulunamamıştır. Ancak işlem sonrası 3-4 gün hastaya ağır işler yapmaması önerilir.
KAÇ EMBRYO TRANSFER EDİLİR?
30 Eylül 2014 tarih ve 29135 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ UYGULAMALARI VE ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ HAKKINDAYÖNETMELİK 18. Maddesi uyarınca 35 yaşın altındaki çiftlere ilk iki denemede tek embriyo transfer edilir. 35 yaş üzerinde veya 3. Denemesi
olan çiftlere iki embriyo transferi yapılır.
EMBRİYO DONDURMA İŞLEMİ NEDİR?
Embriyo transferini takiben, kaliteli embriyoları kalan hastalarda
embriyo dondurma işlemi önerilir. Embriyo dondurulmasını takiben 30 Eylül 2014 tarih ve 29135 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ UYGULAMALARI VE ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ MERKEZLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK 18. Maddesi uyarınca merkezlerde en fazla beş yıl saklanır. Beş yıldan fazla saklanması Bakanlığın iznine tabidir.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN BAŞARISIZ OLDUĞU DURUMLARDA NE KADAR BEKLEMEK GEREKİR ?
İdeal olanı, iki tüp bebek denemesi arasında minimum 2-3 ay beklenilmesidir.
TÜP BEBEK UYGULAMASI SIRASINDA KARŞILAŞILABİLECEK SORUNLAR
Yumurtalıkların uyarılması sırasında tedavinin iptal edilmesi: Yumurtalıkların ilaçlarla uyarılması sırasında, yeterli yanıt alınamaması veya foliküllerin uyumsuz büyümesi durumunda tedavinin sonlandırılmasıdır.
Yumurta toplama işleminde yumurta bulunamaması: Özellikle yaşı ileri ve yumurtalık rezervi düşük kadınlarda yumurta yeterli büyüklüğe ulaşmasına karşın yumurta toplama işlemi sırasında hiç yumurta bulunamayabilir.
Transfer zorluğu: Rahim ağzında doğumsal ya da geçirilmiş ameliyat veya enfeksiyonlara bağlı olarak darlık-tıkanıklık olabilir. Bu durumda embriyo transferi farklı embriyo transfer kateteri kullanılarak transfer yapılır. Transfer yapılamayacak kadar sıkıntılı bir durum varlığında, embriyolar dondurularak problemin çözülmesini takip eden ayda transfer işlemi gerçekleştirilir.
Sperm bulunamaması: TESE uygulanan hastaların yaklaşık %40'ında sperm bulunamaz ve tedavi iptal edilmek zorunda kalınır.
Total fertilizasyon yetmezliği: Mikroenjeksiyon işlemini takiben ertesi gün yapılan kontrolde döllenmenin olmamasıdır. Sık olmayan ve özellikle azalmış yumurtalık kapasitesine sahip kadınlarda, yumurta toplama işleminde 4 yumurta altında yumurta toplandığında; şiddetli erkek infertilitesinde TESE ile sperm bulunan çiftlerde karşılaşılan bir problemdir.
Gebelik testi öncesi kanama: Test gününden önce kanaması olanlarda gebelik şansı düşmekle birlikte gebelik olmadığı anlamına gelmemektedir. Bu durumla karşılaşıldığında kullanılan ilaçlar bırakılmadan klinikle irtibata geçilmelidir..
Dış gebelik olasılığı: Günümüzde, embriyolar doğrudan rahim içine verilmekle birlikte, yine de dış gebelik olasılığı vardır. Tüp bebek uygulamalarından sonra dış gebelik ihtimali %1-3 arasındadır.
Ovarian Hiperstimülasyon sendromu (OHSS): OHSS özellikle polikistik over sendromu hastaları gibi yumurtalık kapasitesi çok yüksek, zayıf ve genç hastalar yüksek riskli gruptadır. Yumurtalıkların uyarılması sırasında aşırı gelişim gösteren hastalar OHSS için risk taşırlar. Bu durumda karın boşluğu ile diğer vücut boşluklarında sıvı toplanır. Belirtiler şişkinlik, alt karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, idrar yapamama, ağır vakalarda nefes darlığı ve kan pıhtılaşmasında artış şeklindedir. Tüp bebek uygulanan hastaların çoğunda hafif belirtiler görülebilmekle birlikte hastaların %5’inde durum giderek daha şiddetlenir ve bu hastaların hastanede yatarak tedavisi gereklidir. OHSS açısından riskli olan kişilerde yumurta toplama işlemini takiben, emriyoların dondurularak, sonraki siklusta transferi tercih edilecek bir yöntemdir.